Το μελάνωμα αποτελεί έναν από τους γνωστότερους τύπους καρκίνου του δέρματος και ταυτόχρονα έναν από τους πιο σπάνιους, καθώς αφορά μόλις το 1% των περιστατικών καρκίνων του δέρματος. Παρόλα αυτά, είναι ο πιο θανατηφόρος τύπος καρκίνου, καθώς τα συμπτώματά του μπορούν εύκολα να αγνοηθούν, ενώ υπάρχει ο κίνδυνος σε σύντομο χρονικό διάστημα να κάνει μεταστάσεις. Το μελάνωμα ξεκινάει από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των μελανοκυττάρων, τα οποία παράγουν μελανίνη, ουσία που είναι υπεύθυνη για το χρώμα του δέρματος μας αλλά και την προστασία μας από την ηλιακή ακτινοβολία. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που το μελάνωμα έχει καφέ σκούρο ή μαύρο-μπλε χρώμα, αν και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που όγκος έχει χρώμα ερυθρωπό χρώμα (αμελανωτικό μελάνωμα). Εξαιτίας του ότι το μελάνωμα σχετίζεται άμεσα με την έκθεση στον ήλιο, εμφανίζεται πολύ συχνά στον κορμό και την πλάτη στους άνδρες και στα πόδια στις γυναίκες. Συχνά εμφανίζεται και στο λαιμό ή το πρόσωπο,ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί και σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος συμπεριλαμβανομένων των παλαμών ή των πελμάτων. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο στις Μεσογειακές χώρες διαγιγνώσκονται 3-5 νέα κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού, που σημαίνει ότι στην Ελλάδα έχουμε περίπου 500 νέα μελανώματα κάθε έτος.
Παράγοντες ρίσκου (κινδύνου) για την εμφάνιση μελανώματος
Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την εμφάνιση του μελανώματος είναι:
- Ο τύπος του δέρματος: Οι άνθρωποι με ανοιχτόχρωμο δέρμα, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, ανοιχτόχρωμα μπλέ ή πράσινα μάτια ή φακίδες, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν μελάνωμα.
- Η ακτινοβολία UV: Η χρόνια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και τα συνακόλουθα ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία, όπως επίσης και η συστηματική χρήση σολάριουμ, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την εμφάνιση του μελανώματος.
- Η ύπαρξη σπίλων (ελιών): Ένας σπίλος αποτελείται από μελανοκύτταρα. Ιατρικά, θεωρείται καλοήθης δερματική βλάβη και ως ένα βαθμό, αποτελεί την εκδήλωση φυσιολογικών διαδικασιών του ανθρώπινου οργανισμού. Ωστόσο, οποιαδήποτε αλλαγή στους ήδη υπάρχοντες σπίλους ή η εμφάνιση νέων σημαδιών στο σώμα, ίσως να αποτελεί έναν προάγγελο μελανώματος.
- Η κληρονομικότητα: Άτομα με οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή κληρονομικές παθήσεις, όπως το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.
- Το αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα: Άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα είναι επιρρεπή στην εμφάνιση μελανώματος, όπως ασθενείς που έχουν υποστεί μεταμόσχευση οργάνου και βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή ή φορείς το ιού HIV.
- Η γήρανση: Η πάροδος του χρόνου αποτελεί, όπως σε όλα τα ιατρικά θέματα, παράγοντα κινδύνου, εξαιτιας της υποχώρησης των αμυνών του οργανισμού
Πρόληψη
Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω παράγοντες, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η καθημερινή και συστηματική προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία κρίνεται κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Αναπόσπαστο κομμάτι της πρόληψης αποτελεί η αποφυγή της παρατεταμένης παραμονής στον ήλιο, η χρήση αντηλιακού, καπέλου, γυαλιών ηλίου, ρούχων και η αποφυγή χρήσης solarium. Επιπλέον,απαραίτητη κρίνεται η παρακολούθηση των σπίλων, καθώς και οποιουδήποτε νέας δερματικής βλάβης που εμφανίζεται στο σώμα, ειδικά όταν έχει χρωματική δυσμορφία. Η παρακολούθηση πραγματοποιείται από εξειδικευμένο γιατρό (ιδιαίτερα για τις ομάδες που εμφανίζουν παράγοντες κινδύνου) ο οποίος θα ελέγχει και θα χαρτογραφεί τους σπίλους μια φορά το χρόνο, αλλά και από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους με αυτοεξέταση. Ελέγχοντας το δέρμα σε όλο το σώμα μπροστά από έναν καθρέφτη, ψάχνοντας για αλλαγές, νέα σημάδια ή αλλοιώσεις και φωτογραφίζοντας τους σπίλους, μπορούμε να προλάβουμε ένα μελάνωμα σε πρώιμο στάδιο, προκειμένου να είναι θεραπεύσιμο. Ο πιο αξιόπιστος τρόπος για τον έλεγχο των σπίλων είναι η μέθοδος ABCDE, η οποία δίνει βαρύτητα σε 5 βασικά Χαρακτηριστικά:
- A– Asymmetry: Ο σπίλος εμφανίζει ασυμμετρία. Δεν υπάρχει δηλαδή αντιστοιχία μεταξύ των δύο πλευρών σε περίπτωση που τον χωρίζαμε στην μέση!
- B– Border: Το περίγραμμα του σπίλου δεν είναι ομαλό. Εμφανίζει ακανόνιστο σχήμα, μικρές γωνίες, κλπ.
- C– Color: Ο σπίλος δεν έχει ενιαίο χρωματισμό, αλλά πολλές διαφορετικές αποχρώσεις ή έχει αλλάξει τελείως το χρώμα του.
- D– Diameter: Η διάμετρος και το μέγεθος του είναι μεγαλύτερο από 6 χιλιοστά.
- E– Evolving: Ένας καλοήθης σπίλος δεν αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Συνεπώς, οποιαδήποτε αλλαγή στο χρώμα, το μέγεθος, το σχήμα, κ.λ.π. είναι ένας παράγοντας που χρήζει αξιολόγησης
Επιπλέον, πιθανές ενδείξεις κακοήθειας είναι η ευαισθησία, ο πόνος, η αιμορραγία και ο κνησμός στο δέρμα πάνω και γύρω από τον σπίλο.
Διάγνωση και σταδιοποίηση του μελανώματος
Η διάγνωση του μελανώματος βασίζεται στην Κλινική Εξέταση της «ύποπτης» βλάβης από τον γιατρό. Εάν ο γιατρός, έπειτα από ενδελεχή εξέταση και αξιολόγηση, κρίνει ότι υπάρχουν ενδείξεις κακοήθειας, προχωρά σε αφαίρεση του σπίλου, προκειμένου να προβεί σε ιστολογική εξέταση (βιοψίας), η οποία αποτελεί το μόνο αξιόπιστο τρόπο διάγνωσης του μελανώματος. Το αποτέλεσμα της ιστολογικής εξέτασης θα κρίνει το αν ο ασθενής νοσεί από μελάνωμα, καθώς επίσης και σε ποιο στάδιο βρίσκεται ο καρκίνος, δηλαδή το πόσο βαθιά μέσα στο δέρμα έχει εισχωρήσει ο καρκίνος.
Ανάλογα με την περίπτωση και τις ιδιαιτερότητες του ασθενή, η σταδιοποίηση, δηλαδή η κατάταξη του καρκίνου σε συγκεκριμένη κατηγορία, ενδέχεται να χρειαστεί και συμπληρωματικές εξετάσεις, όπως ιστολογική εξέταση και από άλλα σημεία του σώματος, αιματολογικές εξετάσεις, ακτινογραφία θώρακος, μαγνητική τομογραφία, κ.ά. Η σταδιοποίηση του μελανώματος εξαρτάται από το βάθος του μελανώματος, την επέκταση του στους επιχώριους λεμφαδένες και τις πιθανές μεταστάσεις σε διάφορα όργανα όπως ο εγκέφαλος, οι πνεύμονες ή το ήπαρ. Τα στάδια Ι και ΙΙ αφορούν μελανώματα όπου ο όγκος περιορίζεται μόνο στο δέρμα, το στάδιο ΙΙΙ όταν αφορά και λεμφαδένες και το στάδιο ΙV όταν υπάρχουν μεταστάσεις. Η σταδιοποίηση έχει μεγάλη σημασία για τον καθορισμό του εξατομικευμένου θεραπευτικού πλάνου που θα ακολουθηθεί για τον εκάστοτε ασθενή.
Θεραπευτική αντιμετώπιση του μελανώματος
Η βασική θεραπεία του μελανώματος είναι η χειρουργική του εξαίρεση. Στα πολύ επιφανειακά (μελανώματα in situ) καθώς και στα περισσότερα από τα ενδιαμέσου πάχους μελανώματα χωρίς μεταστάσεις, η χειρουργική αφαίρεση αποτελεί και την μοναδική θεραπεία που δύναται να ακολουθήσει ο ασθενής.
